Ήταν το 1973, όταν άρχισε να προβάλλεται στο -τότε- ΕΙΡΤ η σειρά «Οι εμπόροι των εθνών» σε σκηνοθεσία του Κώστα Φέρρη, βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Προβαλλόταν κάθε Τετάρτη και η σειρά κράτησε έναν χρόνο -52 επεισόδια. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους ήταν οι Νίκος Τζόγιας, Κατερίνα Αποστόλου, Ανδρέας Μπάρκουλης, Στάθης Ψάλτης, Μαρία Αλκαίου, Γιώργος Μπέλλος, Ελένη Χαλκούση, Αντώνης Αντωνίου, Θόδωρος Μορίδης , κ.ά.
Για την μουσική της σειράς ο Κώστας Φέρρης κάλεσε τον Σταύρο Ξαρχάκο, στον οποίο έδωσε τους στίχους από το «Ήτανε μια φορά», που προοριζόταν για τους τίτλους της σειράς.
Ένα χρόνο αργότερα, το 1974, το τραγούδι συμπεριλήφθηκε στο άλμπουμ με τίτλο «Νίκος Ξυλούρης Συλλογή». Ο τίτλος του δίσκου αντικατοπτρίζει πλήρως το περιεχόμενό του, αν κάποιος σκεφτεί ότι στην πρώτη πλευρά του περιλαμβάνονται σε δεύτερη εκτέλεση τραγούδια που είχε ερμηνεύσει λίγα χρόνια νωρίτερα ο ανεπανάληπτος Νίκος Ξυλούρης και στη δεύτερη τέσσερις νέες δημιουργίες του Σταύρου Ξαρχάκου και δύο που είχαν γραφτεί για τις ανάγκες του κινηματογράφου και της τηλεόρασης. Το ένα από αυτά ήταν το υπέροχα ερμηνευμένο «Ήτανε μια φορά».
Η σύζυγός του, η Ουρανία Ξυλούρη, είπε κάποτε: «Ο Ξυλούρης ειδοποιήθηκε για αυτή την ηχογράφηση κυριολεκτικά τελευταία στιγμή: τον ξύπνησαν και τον κατέβασαν στο στούντιο χωρίς πρόβες, χωρίς τίποτα, για να ηχογραφήσει. Το έβγαλε με τη μία, είναι αυτή η εκτέλεση που γνωρίζουμε όλοι. Ένα-δυο λαθάκια (π.χ. όταν τραγουδά «κι εμένανε μ’ αφήνεις», αντί «αφήνει» που έχει νόημα βάσει των προηγούμενων στροφών) οφείλονται στην κόπωση. Ο ίδιος ο Ξυλούρης τα πρόσεξε αργότερα και ζήτησε από το φίλο και συνεργάτη του να το ηχογραφήσουν ξανά. Ο Ξαρχάκος όμως του απάντησε: «Όπως το είπες τώρα, δεν πρόκειται να το ξαναπείς»!
Κι αυτή ήταν και η μεγάλη αλήθεια. Γιατί ακόμα και σήμερα κανείς δεν έχει ερμηνεύσει τόσο μοναδικά το «Ήτανε μια φορά» όπως εκείνος. Και κανείς δεν τον ακούει σε αυτό το τραγούδι, χωρίς να ριγήσει…
